Spis treści
Przedmiot umowy o dzieło – precyzyjne określenie
Nowe standardy świadczenia usług oraz rozwój poszczególnych branż, zmieniają oblicze gospodarki, a w szczególności krajowego rynku pracy. W Polsce coraz większym zainteresowaniem cieszą się umowy cywilno-prawne, zwane także w języku potocznym „śmieciówkami”. Stanowią je umowa zlecenie oraz umowa o dzieło. Należą one do specyficznego rodzaju umów i są regulowane przez przepisy Kodeksu Cywilnego. Specyficzny dlatego, że chociaż umowa zlecenie i o dzieło dotyczą wykonania pracy, to nie są umowami o pracę, nie obejmuje ich Kodeks Pracy. Co więcej – nie dotyczą ich takie pojęcia jak stosunek pracy, pracownik i pracodawca, a nawet samozatrudnienie.
Skoro więc umowa zlecenie i umowa o dzieło mają tak niewiele wspólnego z tradycyjnymi umowami o pracę to dlaczego stały się tak popularne, jaka jest ich rola i kiedy się je stosuje? Najprostszym wyjaśnieniem zasady działania umów cywilno-prawnych będzie wskazanie na moment, w którym danej organizacji czy przedsiębiorstwu nie zależy na powiększaniu zespołu, a co za tym idzie zatrudnianiu kolejnych pracowników, a jedynie na wykonaniu pewnych czynności lub otrzymaniu określonego tworu.
Dla przedsiębiorcy umowa o dzieło czy zlecenie będzie wygodnym rozwiązaniem ze względu na brak konieczności przestrzegania przepisów dotyczących udzielania urlopu wypoczynkowego, wypłaty wynagrodzenia za okres choroby czy też przepisów odnośnie ochrony przed wypowiedzeniem umowy, które regulują przepisy Kodeksu pracy.
W języku formalnym umowy cywilno-prawne nazywa się także formami powierzenia pracy. Na podstawie takiego ujęcia można wysnuć logiczne wnioski – mianowicie, że w przypadku umów cywilno-prawnych wykonawca posiada większą swobodę w zakresie czasu oraz miejsca pracy, ma możliwość podzlecania zadań, a także posiada całkowitą decyzyjność odnośnie samego sposobu wykonania czynności.
Umowa zlecenie a umowa o dzieło
Oba rodzaje umowy cywilno-prawnej działają na podobnych zasadach, jednak znacznie różnią się istotą i obowiązującymi regułami. Umowa zlecenie, jak sama nazwa wskazuje, polega na zleceniu wykonawcy danej czynności, a konkretnie jej wykonania, przy określeniu honorarium, ramach organizacyjnych i terminie zakończenia.
Umowa o dzieło również opiera się na wykonaniu, jednak już nie tyle czynności, co ściśle danego „dzieła”. Wykonawca odpowiada tylko i wyłącznie za efekt swojej pracy, oddany w ustalonym terminie. Dzieło może przyjmować postać zarówno materialną, jak i niematerialną. W związku z tym w formalnym ustaleniu zasadności postrzegania danego wyniku pracy jako dzieła warto polegać na przepisach. Na umowie o dzieło nie otrzymujemy praw pracowniczych jak w przypadku umowy o pracę, ale jest to też forma znacznie bardziej elastyczna i dodatkowa, dobra np. gdy dorabiamy do pensji.
W ten sposób dochodzimy do sformułowania podstawowej różnicy pomiędzy obiema umowami. Otóż umowa zlecenie jest umową starannego działania zleceniobiorcy, natomiast umowa o dzieło to umowa rezultatu. Innymi słowy – obie w pewnym stopniu opierają się na czynnościach, z tym że pierwsza na ich wykonywaniu, a druga na wykonaniu z określonym wcześniej efektem.
Umowa zlecenie może być obwarowana terminem zakończania lub nie. Do wypowiedzenia jej w każdej chwili mają prawo obie strony umowy. W umowie o dzieło czasu wykonywania umówionej pracy nie jest obwarowany. Wskazany jest natomiast termin, do którego należy dzieło ukończyć. Umowa o dzieło ma zwykle charakter jednorazowy i dlatego nie ma sposobności zastosowania przy niej wypowiedzenia. Odstąpienie od umowy o dzieło jasno wynika z zapisów konkretnej umowy, dotyczących okoliczności w jakich może dojść do wypowiedzenia, np. gdy wykonawca wykonuje dzieło w sposób niezgodny z umową bądź nie dotrzymuje określonych terminów.
Od 1 stycznia 2017 roku w życie weszła ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie ze zmianami w ustawie od stycznia 2022 każdy zatrudniony na umowie zlecenie lub umowie o dzieło powinien otrzymywać wynagrodzenie minimalne 17 zł za godzinę netto. Wysokość stawki godzinowej jest skorelowana z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę i będzie się zmieniać wraz ze zmianą wysokości tego wynagrodzenia.
Celem przestrzegania powyższej stawki przedsiębiorca/zleceniodawca musi ewidencjonować czas pracy osób zatrudnionych na podstawie umowy cywilnej. Oznacza to, że wynagrodzenie zleceniobiorców i osób świadczących usługi, jest iloczynem stawki godzinowej i liczby przepracowanych godzin. Zmiany te obowiązują wyłącznie zleceniobiorców. Osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło nie podlegają tym przepisom i ich wynagrodzenie stanowi kwotę, która została zwarta w umowie.
Magazynier - operator wózka widłowego
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Kielce
Operator maszyn produkcyjnych/pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Nowiny
Pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 4 500-4 950 zł netto / mc
- Bliżyn
Operator maszyn produkcyjnych/pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Kielce
A co z podatkami na umowie o dzieło? I tu występują różnice w zależności od rodzaju zatrudnienia. Umowa zlecenie różni się od umowy o dzieło tzw. „oskładkowaniem”. W przypadku umowy o dzieło wykonawca nie musi opłacać składek chorobowych, rentowych, wypadkowych ani zdrowotnych. Natomiast każda umowa zlecenie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu (emerytalnym, rentowym, wypadkowym) oraz ubezpieczeniu zdrowotnym do momentu przekroczenia przez zleceniobiorcę miesięcznego przychodu na poziomie wynagrodzenia minimalnego obowiązującego w danym roku. W sytuacji, gdy zleceniobiorca przekroczy kwotę minimalnego wynagrodzenia z wszystkich posiadanych przez niego tytułów do ubezpieczeń dzieje się tak, że kolejna umowa zlecenie obowiązkowo podlega jedynie składce zdrowotnej.
Umowa o dzieło a ZUS
Brak składek w przypadku umów cywilno-prawnych jest w pełni legalny, gdyż wynika z postaci samej umowy. Skoro nie wskazuje się osoby pracownika ani pracodawcy, nie zostaje nawiązany stosunek pracy, a co za tym idzie nie powstają żadne zależności pomiędzy stronami, na podstawie których można by wystosować obowiązek odprowadzenia składek.
Istnieją jednak pewne wyjątki:
- gdy dziełobiorca zawiera umowę z własnym pracodawcą – na przykład będąc zatrudnionym pracownikiem dodatkowo wykonuje zadanie w ramach umowy o dzieło. Wtedy pracodawca jest zobowiązany do odprowadzenia składek ZUS z obu tytułów.
- gdy umowa o dzieło nie koliduje z żadną inną formą zatrudnienia. Dzięki temu dziełobiorca, któremu zależy na składkach, może zatrudnić się w jakiejkolwiek firmie, w minimalnym wymiarze czasu pracy i to na jej podstawie będzie poza dochodem uzyskiwać ubezpieczenie.
Pamiętajmy jednak, że jakikolwiek zamiar zmiany przepisów świadczeń w umowie o dzieło byłby ingerencją w samą jej formę. W związku z tym stworzono możliwość dobrowolnej składki ZUS. W tej sytuacji dziełobiorca samodzielnie podpisuje umowę objęcia swojej osoby ubezpieczeniem z tytułu wykonywania dzieła i zobowiązuję się do płacenia składek z własnych przychodów.
Umowa o dzieło a status bezrobotnego
Często umową o dzieło interesują się osoby zarejestrowane w urzędzie pracy i będące w trakcie poszukiwania stałego zatrudnienia lub takie, które z pewnych przyczyn nie są w stanie go podjąć, a pragną mieć dodatkowe źródło dochodu z tytułu wykonywania umowy o dzieło. Przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wskazują na obowiązek osoby zarejestrowanej jako bezrobotna do powiadomienia urzędu pracy. Kiedy? Nie tylko o sytuacji podjęcia zatrudnienia na zasadach stosunku pracy, ale także o wykonywaniu jakiejkolwiek innej czynności z tytułu której uzyskuje się dochód – nawet jeżeli jest on nieregularny w skali miesiąca, kwartału czy roku.
Umowa o dzieło traktowana jest więc jako forma pracy zarobkowej, która tym samym skutkuje utratą statusu bezrobotnego. Dodajmy, że niezgłoszenie faktu zawarcia umowy o dzieło przypisanemu doradcy w urzędzie pracy w ciągu 7 dni grozi karą grzywny. W takim wypadku wiele osób, dla których otrzymywanie przychodu za wykonane dzieło jest sytuacją korzystniejszą niż utrzymanie statusu bezrobotnego, podejmuje decyzję o wyrejestrowaniu się z urzędu pracy. Zdarza się jednak, że jest to zbyt pochopny krok. Choć zarobki mogą być nieco wyższe, to należy pamiętać, że tracimy ubezpieczenie zdrowotne.
Umowa o dzieło a ubezpieczenie zdrowotne to odrębne kwestie, regulowane określonymi zapisami. Wskazują one jasno, że za dziełobiorcę wykonującego pracę na rzecz obcego sobie podmiotu, z którym łączy go tylko i wyłącznie umowa o dzieło, nie są odprowadzane żadne składki ubezpieczeniowe.
Umowa o dzieło w codziennym życiu
Umowa o dzieło jako rodzaj umowy cywilno-prawnej w wielu formalnych aspektach jest odmienna od umowy o pracę. Warto więc zapoznać się z prawami rządzącymi umową o dzieło, zwłaszcza w przypadku samych zainteresowanych. Oczywistym jest fakt, że umowa o dzieło ma swoje plusy i minusy, a ocena korzyści wynikających z jej zawarcia zależy od prywatnych preferencji.
Jednakże do najważniejszych zalet umowy o dzieło należą niewątpliwie:
- nienormowany czas pracy,
- aspekt swobody organizacyjnej,
- wysokość wynagrodzenia niepomniejszonego z góry o kwotę składek.
Z drugiej strony taka forma nakłada na dziełobiorcę ryzyko pozostania bez ochrony życia i zdrowia, a także zabezpieczenia poszczególnych etapów wykonywania zadanej czynności.
Bez względu na to, czy należymy do grona zwolenników, czy też przeciwników umów cywilno-prawnych, nie można zaprzeczyć, że umowa o dzieło jest swoistym tworem, który na stałe zagościł na arenie przekształceń rynku pracy, jako substytut tradycyjnych umów o pracę. W odniesieniu do obecnego zapotrzebowania w sektorze usług to doskonała alternatywa zatrudnienia dla osób, które nie mogą podjąć stałego zatrudnienia – na przykład dla studentów, którzy są zobligowani do uczęszczania na zajęcia, czy wykłady, a potrzebują dodatkowej gotówki.
Choć zgodnie z zapowiedziami, w 2018 roku nie będzie zmian w oskładkowaniu umów cywilnoprawnych, w zakresie zbiegów i w zakresie należności zwolnionych z ZUS, to być może od 2019 takie oskładkowanie zostanie wprowadzone. Otóż Ministerstwo chce sprawdzić, czy wprowadzenie minimalnej stawki w przypadku umów zlecenie, nie doprowadzi do wzrostu liczby umów o dzieło. Taki scenariusz jest możliwy, jeżeli pracodawcy – aby obejść stawkę godzinową – będą proponować pracownikom podpisanie umów o dzieło.
Umowa o dzieło – wszystko co powinieneś o niej wiedzieć
Charakterystyka umowy o dzieło polega na tym, że osoba przyjmująca zlecenie na jej podstawie zobowiązuje się wykonać określone w umowie dzieło – może być materialne, ale nie musi. Za wykonane zlecenie wykonawca otrzymuje ustalone w warunkach umowy wynagrodzenie, które osoba zlecająca zobowiązana jest wypłacić. Niemniej, założeniem umowy o dzieło jest to, że nie może ona określać ani miejsca ani czasu wykonywania danego dzieła, a osoba wykonująca dzieło w żaden sposób nie jest podległa wobec osoby zlecającej jego wykonanie. Jeśli te warunki zostałyby złamane, umowa miałaby charakter umowy o pracę, a nie umowy cywilnoprawnej i tak też byłaby traktowana. W tej sytuacji osoba zlecająca mogłaby się spotkać z konsekwencjami prawnymi i finansowymi.
Jeśli zastanawiasz się jak wygląda kwestia umowa o dzieło a podatek dochodowy, to podpowiadamy, że każdą wypłatę wynagrodzenia z tytułu umowy cywilnoprawnej należy udokumentować wystawionym do umowy rachunkiem. Dzięki niemu pracodawca ma możliwość rozliczenia wynagrodzenia pracownika. W sytuacji, gdy wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej nie przekroczy 200zł, należy je rozliczyć na podstawie 18%, zryczałtowanego podatku dochodowego (PIT - 8A). Wraz z zakończeniem roku podatkowego, pracodawca zobowiązany jest do przekazania odpowiedniemu Urzędowi Skarbowemu deklaracji o podatku dochodowym na formularzu PIT 8AR. W sytuacji, gdy zostanie zastosowane zryczałtowane rozliczenie opodatkowanej umowy, pracodawca nie musi przygotowywać dla pracownika i Urzędu Skarbowego rocznej deklaracji PIT 11. Warunkiem jest jednak, że inne wypłaty pracownika, nie były wcześniej rozliczane na zasadach ogólnych.
Warto tutaj zaznaczyć, że umowy o dzieło najczęściej nie podlegają wypowiedzeniu. Niemniej, strony mogą od niej odstąpić, na przykład gdy któraś ze stron nie dotrzymuje warunków. Prawo do odstąpienia od umowy o dzieło w oparciu o art. 644 k.c., przysługuje zamawiającemu w każdym czasie, aż do chwili ukończenia dzieła przez dziełobiorcę. Wówczas może on złożyć jednostronne oświadczenie woli. Prawo do wcześniejszego ustania tego stosunku ma również osoba wykonująca dzieło, niemniej, powinno to zostać odpowiednio uzasadnione.
Umowa o dzieło a ubezpieczenie zdrowotne
W odróżnieniu od umowy o pracę i umowy zlecenia, dla umowy o dzieło charakterystyczne jest to, że nie odprowadza się żadnych składek. W efekcie pracownikowi nie przysługuje m.in. urlop. Nie ma on również ubezpieczenia zdrowotnego co oznacza, że może on korzystać jedynie z prywatnej opieki medycznej. Wszystko dlatego, że umowa o dzieło nie stanowi samodzielnego tytułu do ubezpieczeń społecznych ani ubezpieczenia zdrowotnego. W związku z tym, dzieło biorca nie jest uprawniony do ubezpieczeń: emerytalnego, rentowego, chorobowego, wypadkowego czy zdrowotnego. Inaczej jest w przypadku zawarcia umowy o dzieło z pracownikiem, z którym przedsiębiorcę łączy już stosunek pracy. Wówczas od zawartej umowy o dzieło niezbędne jest odprowadzenie obowiązkowych składek, tak jak od umowy o pracę.
Fakt, że umowa o dzieło nie daje pracownikowi żadnych praw, oznacza tyle, że może ona być stosowana tylko w niektórych sytuacjach. Ponieważ jest to umowa cywilnoprawna, została ona szczegółowa uregulowana w kodeksie cywilnym, nie kodeksie pracy. Problem jednak w tym, że pracodawcy czasem zastępują inne umowy właśnie tą. Niemniej, jeśli Ministerstwo zdecyduje się na oskładkowanie umów o dzieło, czyli powstanie obowiązek opłacania ubezpieczeń społecznych z tytułu tego typu umowy, pieniądze te mogłyby wesprzeć budżet Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ten obecnie boryka się z niemałym deficytem, spowodowanym z obniżeniem wieku emerytalnego.
Oskładkowanie umów o dzieło pod znakiem zapytania
Od 1 stycznia 2017 r. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenie muszą otrzymywać wynagrodzenie godzinne w wysokości minimum 13 zł brutto. Wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej dla osób, które podpisały umowę zlecenie, było podyktowane chęcią wyeliminowania nadużyć, a także doprowadzeniem do sytuacji, aby osoby wykonujące pracę na podstawie takiej umowy nie otrzymywały wynagrodzenia niższego niż minimalne wynagrodzenia (takie przysługuje pracownikom, którzy nawiązali stosunek pracy).
Wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej dla osób zatrudnionych na podstawie zlecenia, wywołało dyskusję na temat tego, czy przedsiębiorcy nie będą proponować swoim pracownikom umów o dzieło. W ten sposób mogliby oni obejść konieczność wypłacania osobom dla nich pracujących minimalnej stawki godzinowej.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej decyzję o oskładkowaniu umów o dzieło uzależnia więc od tego, czy pracodawcy będą nadużywać umów o dzieło. Jeżeli nie, to nic się nie zmieni. Jeżeli jednak liczba umów o dzieło wzrośnie, a liczba zleceń spadnie, to konieczne będzie wprowadzenie zmian, aby chronić pracowników.
Ile osób pracuje aktualnie w oparciu o umowę o dzieło? GUS podaje, że taką umowę podpisało ok. pół miliona osób. Za pół roku będzie zatem wiadomo, czy takich umów przybyło, czy też nie. Od tego zależy, czy rząd zdecyduje się wprowadzić zmiany w zakresie umów o dzieło. Jeżeli tak, zmiany z pewnością nie zaczną obowiązywać od razu – konieczne będzie wprowadzenie okresu przejściowego, który pozwoli uregulować korzystanie z tych umów.
Umowa o dzieło jest specyficznym rodzajem umowy. W związku z tym pojawiają się liczne wątpliwości typu: umowa o dzieło a ZUS, umowa o dzieło a ubezpieczenie zdrowotne czy umowa o dzieło a składki. Niemniej, w nadchodzącym czasie Ministerstwo najpewniej nie podejmie kroków, które zmienią warunki oskładkowania, a przynajmniej nie do końca 2018 roku. W związku z tym, opisane regulacje pozostają bez zmian.
Zgodnie z art. 627 Kodeksu cywilnego, przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie (wykonawca) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, zaś zamawiający do zapłaty za nie (uiszczenia wynagrodzenia ustalonego wcześniej). O umowie o dzieło wypowiadał się przy tym wiele razy Sąd Najwyższy w uzasadnieniach do wyroków. Warto bowiem wskazać, że taka forma zatrudnienia ? choć jest dość popularna ? budzi wiele wątpliwości.
Wynagrodzenie za umowę o dzieło
Za wykonanie dzieła osobie wykonującej należy się wynagrodzenie. Jego wysokość zainteresowane strony mogą określić przez wskazanie podstawy do jego ustalenia, wówczas też nie jest konieczne podawanie konkretnej kwoty. Inaczej jest w sytuacji, gdy strony nie uzgodniły tej kwestii. Rozstrzygnięcia zawarte w Kodeksie cywilnym są tu bardzo wyraźne. Otóż, jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani też nie wskazały podstaw do jego ustalenia, to ?poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju? (art. 628 § 1 Kodeksu pracy). Jeżeli i w ten sposób nie można określić wysokości wynagrodzenia, jakie przysługuje osobie wykonującej dzieło, to strona zamawiająca powinna wypłacić wynagrodzenie, które będzie odpowiadało uzasadnionemu nakładowi pracy oraz wszystkim innym nakładom pracy osoby, która zlecenie przyjęła.
Wynagrodzenie kosztorysowe
Inną możliwością ustalenia wynagrodzenia, jakie przysługuje stronie wykonującej dzieło, jest tzw. wynagrodzenie kosztorysowe. W tym przypadku zainteresowane podmioty powinny określić wynagrodzenie na podstawie szczegółowego zestawienia planowanych prac i przewidzianych kosztów. Zastosowanie takiej metody wyliczania wynagrodzenia jest przy tym korzystne dla każdej ze stron. Gdyby bowiem w trakcie wykonywania dzieła ?zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać zmiany umówionego wynagrodzenia?. Wyjątkiem są przy tym wyłącznie należności, które zostały już uiszczone tytułem zakupu materiałów czy opłacenia kosztów robocizny.
Gdy dzieło jest wadliwe
Co zrobić w sytuacji, gdy dzieło zostało wykonane w sposób sprzeczny z zawartą umową lub w sposób wadliwy? W takiej sytuacji osoba zamawiająca ma prawo do wezwania wykonawcy do zmiany sposobu wykonania. Jednocześnie powinna ona wyznaczyć termin, w którym zmiany powinny zostać dokonane. W sytuacji, gdy strona wykonująca nie dotrzyma terminu, możliwe jest odstąpienie od zawartej umowy bez konieczności ponoszenia konsekwencji. Warto przy tym wskazać, że inna sytuacja będzie miała miejsce wówczas, gdy osoba zamawiająca sama dostarczyła materiał niezbędny do wykonania dzieła ? w takiej sytuacji może ona żądać również jego wydania.
Odebranie działa
Istotnym elementem zawartej umowy o dzieło jest odebranie dzieła. Zamawiający jest bowiem zobowiązany do jego odbioru, wówczas też powinien uiścić wynagrodzenie. Nieco inaczej jest w sytuacji, gdy dzieło ma być oddawane w częściach. Wówczas strony mogą sporządzić szczegółowy plan z terminami oddania fragmentów dzieła, zaś wynagrodzenie może być tak obliczone, aby jego wypłata następowała za każdą część z osobna. Wtedy też wynagrodzenie należy się wykonującemu z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych. Dopóki zaś dzieło nie zostanie ukończone, zamawiający zawsze może odstąpić od umowy, ale jest wówczas zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia.
