Spis treści
Zwolnienie lekarskie, które usprawiedliwia nieobecność pracownika w zakładzie pracy, zawsze jest wydawane przez lekarza. To on stwierdza, czy jego pacjent powinien otrzymać dni wolne dla regeneracji organizmu. Aby jednak na tym polu nie dochodziło do nadużyć, ustawodawca umożliwił zarówno pracodawcom, jak i inspektorom z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przeprowadzanie kontroli wśród pracowników, którzy korzystają z L4.
Najczęściej inspekcje przeprowadzają pracownicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Kontrola przebiega przy tym na dwóch płaszczyznach. Zgodnie z przepisami inspektorzy mają prawo sprawdzić prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności osoby zatrudnionej do pracy i jednocześnie sprawdzić, czy pracownik wykorzystuje przyznane mu zwolnienie lekarskie zgodnie z jego przeznaczeniem.
Problem z „lewymi” zwolnieniami ma ogromny zasięg
W 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w Polsce przeprowadził intensywne kontrole zwolnień lekarskich. W ciągu tych trzech kwartałów kwota cofniętych zasiłków w wyniku kontroli wyniosła ponad 8,973 mln zł, co stanowi wzrost o 39,8% w porównaniu z analogicznym okresem 2021 roku, kiedy to wynosiła 6,417 mln zł.
W całym roku 2022 ZUS przeprowadził niemal 337 tys. kontroli zwolnień lekarskich, co zaowocowało wstrzymaniem wypłaty zasiłków chorobowych w 20,6 tys. przypadków, na łączną kwotę 19,4 mln zł. W rezultacie łączna kwota obniżonych i cofniętych świadczeń chorobowych od stycznia do września 2023 r. osiągnęła niemal 130 mln zł.
Warto jednak zaznaczyć, że ogólna skala nadużywania zwolnień lekarskich w Polsce wydaje się stosunkowo niewielka w porównaniu z liczbą łącznych zwolnień lekarskich, a większość pracowników wykorzystuje L4 zgodnie z przeznaczeniem.
Jak wygląda kontrola?
Kontrola zwolnienia lekarskiego przeprowadzana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Polsce obejmuje kilka etapów i form, mających na celu weryfikację prawidłowości wykorzystywania zwolnienia oraz orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Wyróżniamy dwie główne sytuacje, które podlegają monitoringowi:
- Pracownicy ZUS sprawdzają, czy osoba na zwolnieniu lekarskim rzeczywiście przebywa w domu i nie wykonuje innych aktywności, które mogłyby wydłużyć okres rekonwalescencji, na przykład pracy zawodowej czy innych zajęć, takich jak remont mieszkania. Kontrola ta może być również przeprowadzana przez pracodawców i nie wymaga uprzedniej zapowiedzi.
- Lekarze orzecznicy ZUS weryfikują, czy osoba korzystająca ze zwolnienia lekarskiego (e-ZLA) nadal jest chora i czy konieczne jest kontynuowanie zwolnienia, czy też należy je skrócić. Kontrola ta może odbywać się zarówno poprzez bezpośrednią wizytę kontrolującego u pacjenta, jak i w oparciu o dokumentację medyczną, na podstawie której lekarz wystawił zwolnienie.
Kontrolerzy mogą odwiedzić osobę na zwolnieniu lekarskim w jej domu, aby sprawdzić, czy rzeczywiście tam jest i przestrzega zaleceń lekarskich. Kontrola może odbywać się także telefonicznie lub poprzez weryfikację danych medycznych. W przypadku stwierdzenia, że osoba na zwolnieniu lekarskim nie przestrzega warunków zwolnienia, może dojść do wstrzymania świadczeń. Jeżeli zasiłek został już wypłacony, ZUS może nakazać jego zwrot.
Operator maszyn produkcyjnych/pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Nowiny
Stolarz
Randstad Polska Sp. z o.o.
- Bielsko-Biała
Magazynier - operator wózka widłowego
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Kielce
Magazynier - operator wózka widłowego
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Nowiny
Osoba poddana kontroli ma prawo do poznania powodu oraz zakresu kontroli, a także może wnosić uwagi do stwierdzeń kontrolera. Warto zaznaczyć, że proces kontroli zwolnień lekarskich jest zgodny z obowiązującymi przepisami prawa i ma na celu zapobieganie nadużyciom. ZUS regularnie informuje o wynikach swoich działań kontrolnych, co ma służyć także działaniom prewencyjnym wobec nadużywania zwolnień lekarskich.
Jakie są konsekwencje nadużywania L4?
Kontrola zwolnienia lekarskiego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub pracodawcę w Polsce może prowadzić do poważnych konsekwencji dla pracownika, jeśli zostanie uznane, że L4 jest wykorzystywane w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem.
Jeśli pracodawca lub inspektorzy ZUS ustalą, że zwolnienie lekarskie jest nadużywane, pracownik może stracić prawo do zasiłku chorobowego za cały okres, przez który pozostawał na zwolnieniu lekarskim. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wcześniej przebywał w szpitalu lub innej placówce leczniczej. Wówczas zasiłek jest odbierany tylko za okres po wypisaniu ze szpitala. Ponadto, jeśli zostanie stwierdzone, że pracownik nie wykorzystywał zwolnienia zgodnie z jego celem, może on również zostać zobowiązany do zwrotu otrzymanych środków.
Z punktu widzenia pracodawcy, nadużycie zwolnienia lekarskiego przez pracownika może być podstawą do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, ponieważ jest uznawane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że korzystając ze zwolnienia lekarskiego, pracownik jest zobowiązany do wykonywania zaleceń lekarza. Traktowanie zwolnienia jako dodatkowego, płatnego urlopu może prowadzić do poważnych konsekwencji.
Dlaczego należy przestrzegać zaleceń lekarza?
Wśród najczęściej odnotowywanych rodzajów uchybień, które związane są z wykorzystywaniem zwolnień lekarskich, wskazać trzeba na ignorowanie zaleceń lekarza. W ten sposób pracownik nie korzysta z otrzymanego zwolnienia w sposób właściwy, co może zaowocować tym, że nie będzie w stanie powrócić do pracy we wstępnie określonym terminie. To jednak tylko początek listy grzechów pracowników, którzy bardzo często „zapominają” o zaleceniach swoich lekarzy.
Pracownik pracuje u innego pracodawcy podczas zwolnienia lekarskiego
Zdarza się, że pracownicy starają się o zwolnienie lekarskie, gdyż chcą chwilowo podjąć inną pracę. Takie działanie jest nie tylko nieetyczne, ale również zabronione. Ustawodawca nie zezwala na wykorzystywanie zwolnień lekarskich do innych celów niż powrót do zdrowia – samo L4 orzeka chwilową niezdolność do pracy. Warto przy tym wskazać, że zgodnie z przepisami mowa tu nie tylko o działaniach podejmowanych w oparciu o umowę o pracę, ale również wykonywaniu zadań na podstawie umów o charakterze cywilnoprawnym (umowa o dzieło, zlecenie). Jeśli na przykład chcesz wyjechać za granicę, żeby dorobić, nie możesz zrobić tego w trakcie L4.
Zakaz ten dotyczy także tych pracowników, którzy prowadzą działalność gospodarczą i jednocześnie pracują na podstawie umowy o pracę. Bez znaczenia jest tu również fakt, że wykonywana praca nie obciąża organizmu. Takie działanie, jak podkreślono, jest nieetyczne - przebywając na zwolnieniu lekarskim, pracownik powinien skupić się na odzyskaniu pełni sił.
Konsekwencje za nie przestrzeganie zaleceń lekarza
Jeśli kontrola przeprowadzona przez pracodawcę lub ZUS stwierdzi, że pracownik pracuje lub nie stosuje się do zaleceń lekarza podczas zwolnienia lekarskiego, może to prowadzić do wyciągnięcia konsekwencji. Jakich?
- Może stracić prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego. Jest to szczególnie istotne, gdy kontrola wykaże, że pracownik był aktywny zawodowo lub nie przestrzegał zaleceń lekarza mających na celu przyspieszenie powrotu do zdrowia. W takim przypadku pracownik może zostać zobowiązany do zwrotu już wypłaconego zasiłku chorobowego.
- Może stracić pracę, ponieważ pracodawca ma prawo uznać, że naruszenie zasad zwolnienia lekarskiego stanowi zarazem ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. W rezultacie może to prowadzić do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, czyli zwolnienia dyscyplinarnego. Sąd Najwyższy podkreślał, że wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem może być uznane za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych.
- Może zyskać niekorzystną reputację. Nadużycie zwolnienia lekarskiego może negatywnie wpłynąć na postrzeganie pracownika oraz relacje z obecnym i przyszłymi pracodawcami. Nieuczciwe zachowanie może prowadzić do utraty zaufania i trudności w znalezieniu zatrudnienia w przyszłości.
Warto zaznaczyć, że każdy przypadek jest oceniany indywidualnie, a decyzje dotyczące konsekwencji są uzależnione od okoliczności danego przypadku, w tym od zasad obowiązujących u danego pracodawcy. W razie wątpliwości zaleca się skonsultowanie się z radcą prawnym lub specjalistą ds. prawa pracy.
Kto może przeprowadzić kontrolę pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim?
Każdy pracodawca w Polsce ma prawo do przeprowadzania kontroli pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim, jednak nie zawsze może zrobić to osobiście. To uprawnienie wynika z art. 68 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz jest zgodne z art. 92 Kodeksu pracy. Pracodawca może przeprowadzić kontrolę samodzielnie lub zlecić ją innemu pracownikowi, który powinien posiadać imienne upoważnienie wydane przez pracodawcę.
W przypadku, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 osób i chce przeprowadzić kontrolę zwolnienia lekarskiego, musi wystąpić o to do oddziału ZUS, który wypłaca zasiłki chorobowe, opiekuńcze lub świadczenia rehabilitacyjne jego pracownikom.
Dodatkowo Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) również ma prawo do przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich przez pracowników. ZUS może wszcząć postępowanie kontrolne także w oparciu o wniosek pracodawcy.
| Osoba kontrolująca | Podstawa kontroli | Konsekwencje nieprawidłowego wykorzystania L4 |
|---|---|---|
| Inspektorzy ZUS | Sprawdzają zgodność z przeznaczeniem zwolnienia | Strata całego lub części zasiłku chorobowego, zwrot pobranego świadczenia |
| Pracodawca | Podejrzenie nieprawidłowego wykorzystania zwolnienia | Zwolnienie dyscyplinarne, konieczność zwrotu pobranego świadczenia |
Kontrola przeprowadzona przez ZUS obejmuje weryfikację, czy pracownik faktycznie jest niezdolny do pracy i przestrzega zaleceń lekarza. W ramach kontroli, lekarze orzecznicy ZUS mogą odwiedzać pracowników w ich miejscu zamieszkania lub pobytu, a także mogą żądać dostarczenia dodatkowej dokumentacji medycznej oraz przeprowadzać dodatkowe badania specjalistyczne.
Sprawdź: Kontrola chorego pracownika - kto i kiedy może ją przeprowadzać?
Podsumowanie
Kontrole zwolnień lekarskich w Polsce są istotnym narzędziem w rękach pracodawców oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, mającym na celu zapewnienie, że zwolnienia są wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem. Zarówno pracodawcy, jak i inspektorzy ZUS mają uprawnienia do sprawdzenia, czy pracownicy rzeczywiście są niezdolni do pracy i czy przestrzegają zaleceń lekarskich.
W przypadku stwierdzenia nadużycia, konsekwencje dla pracownika mogą być poważne, włączając w to utratę prawa do zasiłku chorobowego, a nawet zwolnienie dyscyplinarne. Monitorowanie zwolnień lekarskich jest ważne dla utrzymania prawidłowego funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych oraz dla zapobiegania nadużywaniu zwolnień lekarskich.
To może Cię również zainteresować
Zwolnienie lekarskie - ile można chorować i co oznaczają kody na zwolnieniach?
