Spis treści
Każdemu pracownikowi, który świadczy pracę na podstawie umowy o pracę, przysługuje prawo do 11-godzinnego odpoczynku dobowego i 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego. W drugim przypadku na ogół to wolna niedziela sprawia, że pracownik może wykorzystać nieprzerwany odpoczynek tygodniowy.
Praca w niedzielę – co mówi kodeks pracy?
Zgodnie z art. 133 § 1 Kodeksu pracy: pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego i dalej, w myśl art. 133 § 2 Kodeksu pracy: odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę.
Niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Przepisy wydają się być jednoznaczne. W takim razie, dlaczego wiele osób pracuje w niedzielę?
Kiedy niedzielna praca jest dopuszczalna?
Jak wspomniano na początku, praca w niedzielę, jak i święta jest dozwolona w niektórych przypadkach.
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- w ruchu ciągłym,
- przy pracy zmianowej,
- przy niezbędnych remontach,
- w transporcie i komunikacji,
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
- w rolnictwie i hodowli,
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w tym w szczególności: w gastronomii, hotelach, jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę, zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
- w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.
W innych przypadkach pracodawca nie może wydać polecenia pracownikom świadczenia pracy zarówno w niedziele, jak i święta. Warto przy tym podkreślić, że jeżeli nie będzie on przestrzegał przepisów, zgodnie z art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy, może on zostać ukarany karą grzywny od 1 000 do nawet 30 000 złotych.
Zakaz pracy w centrach handlowych
Kodeks pracy wskazuje na zakaz pracy w placówkach handlowych. Co ciekawe, sformułowanie „placówka handlowa” nie jest zdefiniowane ani w kodeksie, ani w innych aktach prawnych. W tej sytuacji z listy można wyłączyć tylko stacje benzynowe i apteki.
Operator maszyn produkcyjnych/pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Nowiny
Pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 4 500-4 950 zł netto / mc
- Bliżyn
Magazynier - operator wózka widłowego
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 5 100-6 000 zł brutto / mc
- Nowiny
Stolarz
Randstad Polska Sp. z o.o.
- Bielsko-Biała
Pracownik produkcji
Randstad Polska Sp. z o.o.
- 4 500-4 950 zł brutto / mc
- Występa
Zakaz pracy w niedzielę w Polsce został wprowadzony ustawą z dnia 10 stycznia 2018 roku. Przepis zaczął obowiązywać od 1 marca 2018 roku i od tego czasu stopniowo wprowadzał ograniczenia w zakresie handlu w niedziele, co początkowo wzbudzało wiele emocji.
- 1 stycznia – Nowy Rok,
- 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
- pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
- drugi dzień Wielkiej Nocy,
- 1 maja – Święto Pracy,
- 3 maja – Święto Konstytucji Trzeciego Maja,
- pierwszy dzień Zielonych Świątek,
- dzień Bożego Ciała,
- 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
- 1 listopada – Wszystkich Świętych,
- 11 listopada – Święto Niepodległości,
- 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
- 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Praca w trakcie święta dopuszczona jest w sytuacjach wyjątkowych, wymienionych wcześniej. Kategorycznie zabronione jest działanie w marketach, centrach handlowych i hipermarketach. Praca dozwolona jest jedynie w małych, prywatnych sklepach, jeśli pracownikami będą w tym czasie właściciele albo członkowie ich rodzin.
Złamanie zakazu handlu grozi karą w wysokości od 1 tys. zł do 100 tys. zł., a w skrajnych przypadkach może skończyć się nawet karą ograniczenia wolności.
Dzień wolny za pracę w sobotę
Sporadycznie pracownicy mogą dostać polecenie pracy w sobotę. Czy wówczas należy im się rekompensata? Z założenia tak, pracodawca musi wynagrodzić pracę w sobotę innym dniem wolnym. Powinien także uzgodnić z pracownikiem termin. Musi nastąpić to do końca okresu rozliczeniowego pracy.
Nieudzielenie dnia wolnego za pracę w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy do końca okresu rozliczeniowego może stanowić wykroczenie przeciwko przepisom o czasie pracy. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy pracodawca podjął się próby ustalenia terminu dnia wolnego za pracę w sobotę, ale finalnie do konkretnych ustaleń z pracownikiem nie doszło. Wtedy pracodawca, chociaż ostatecznie nie udzielił dnia wolnego, nie ponosi za to odpowiedzialności.
Czasami występuje jednak sytuacja, kiedy w sobotę wypada święto. Czy pracownikowi należy się dzień wolny za święto w sobotę? Jeszcze do roku 2012 Kodeks pracy (art. 130 § 21) głosił, że wszystkie święta wypadające w dniu innym, niż niedziela, nie obniżają wymiaru pracy o 8 godzin. Jednak Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zasada ta narusza równość i jest niezgodna z Konstytucją.
Trybunał zatwierdził więc, że każde święto, które wypada w okresie rozliczeniowym i w dniu innym niż niedziela, obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami prawnymi, pracodawcy muszą przydzielić dodatkowy dzień wolny za święto przypadające w sobotę. Czas ten należy oddać w odgórnie ustalonym okresie rozliczeniowym.
Praca w niedzielę a kodeks pracy – o czym trzeba pamiętać?
Każdy z pracowników powinien choć raz na 4 tygodnie korzystać z niedzieli wolnej od pracy. Pracodawcy powinni pamiętać jednak o tym, że nie dotyczy to wszystkich osób, które świadczą pracę w oparciu o umowę o pracę.
Aby to zrozumieć, należy wiedzieć, że istnieje coś takiego, jak model organizacji pracy weekendowej. Polega na angażowaniu pracownika pracującego w systemie niepełnego etatu wyłącznie w piątki, soboty i niedziele oraz w dni ustawowo wolne od pracy. Zasady dotyczące tego trybu pracy są określone w artykule 144 Kodeksu Pracy i wymagają, aby praca w skróconym wymiarze godzin miała miejsce jedynie podczas wyżej wymienionych dni. Niezbędne do wdrożenia takiego rozwiązania jest złożenie przez pracownika wniosku na piśmie oraz zawarcie odpowiednich postanowień w umowie o pracę.
Wyjątki od zakazu handlu w niedzielę
Zakaz pracy w niedziele i święta jest objęty wyjątkami. Ustawodawca w rozporządzeniu przedstawił, że praca w niedziele jest dozwolona w placówkach handlowych przy wykonywaniu zadań koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.
Problem w tym, że przypisy do tego zapisu nie uściślają pojęcia „pracy użytecznej społecznie”, to zaś powoduje, że stwierdzenie może być interpretowane na wiele sposobów.
Jak rozliczać pracę w niedzielę i święta?
Praca świadczona w niedziele i święta jest regulowana przez kodeks pracy, który zapewnia pracownikom określone rekompensaty za pracę w tych dniach. Oto jak należy ją rozliczać:
- Jeśli pracownik pracuje w niedzielę, pracodawca powinien udzielić mu dnia wolnego w ciągu 6 dni przed lub po pracującej niedzieli.
- W przypadku pracy w święto, dzień wolny powinien być przyznany w obrębie okresu rozliczeniowego, w którym praca w święto miała miejsce.
Rekompensata finansowa
- Gdy nie jest możliwe udzielenie dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Dodatek ten wynosi zazwyczaj 100% wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę i jest wypłacany na tych samych zasadach, co wynagrodzenie za nadgodziny.
Obowiązek dokumentacji
- Wszystkie godziny pracy, w tym świadczone w niedziele i święta, powinny być odpowiednio zarejestrowane i udokumentowane w ewidencji czasu pracy.
- Pracodawca musi również dopilnować, aby zasady dotyczące pracy w niedziele i święta były jasno określone w wewnętrznych przepisach firmy lub w układzie zbiorowym pracy.
Przedsiębiorcy powinni być świadomi, że szczegółowe zasady mogą różnić się w zależności od branży i mogą być modyfikowane przez układy zbiorowe pracy lub inne wewnętrzne regulacje. Dlatego ważne jest, aby znać i stosować się do przepisów, które są aktualne i mają zastosowanie w danej organizacji.
Podsumowanie
Pracodawcy i pracownicy muszą być świadomi swoich praw i obowiązków w kontekście pracy wykonywanej w niedziele i święta. Kodeks pracy jasno określa warunki, pod którymi praca w te dni jest dozwolona, a także gwarantuje pracownikom odpowiedni odpoczynek lub rekompensatę.
Wymóg zapewnienia 35-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego, w tym 11-godzinnego odpoczynku dobowego, jest fundamentalny dla zachowania zdrowia i dobrostanu pracowników. Należy pamiętać, że przestrzeganie tych zasad nie tylko chroni przedsiębiorstwa przed potencjalnymi sankcjami finansowymi, ale również wspiera budowanie pozytywnych relacji w miejscu pracy oraz przyczynia się do utrzymania wysokiej produktywności i satysfakcji.
Każdy pracodawca powinien skrupulatnie monitorować i dokumentować czas pracy, szczególnie w te dni, które tradycyjnie są wolne, dbając o to, by przepisy kodeksu pracy były przestrzegane w każdym aspekcie działalności firmy.
