Spis treści
Z artykułu dowiesz się:
- co grozi pracodawcy za zatrudnianie na czarno,
- czy pracownik odpowiada za brak podpisanej umowy z pracodawcą,
- w jaki sposób zgłosić pracę na czarno i gdzie,
- dlaczego nie warto pracować bez żadnej umowy.
Przeczytaj także: Zatrudnienie na czarno a szukanie pracy
Jakie są konsekwencje dla pracodawcy za zatrudnianie na czarno?
Każdy pracodawca, który zatrudnia pracownika na czarno lub przekazuje mu część wypłaty pod stołem, musi liczyć się z tym, że mogą czekać go poważne konsekwencje. W zależności od sytuacji, kara za zatrudnianie na czarno to:
- mandat na kwotę 2 lub 5 tysięcy zł – to kara za brak pisemnej umowy z pracownikiem. Wyższą kwotę, czyli 5 tysięcy złotych, pracodawca musi zapłacić w przypadku, gdy po raz drugi dopuści się takiego czynu;
- kara w wysokości od 1 tysiąca do nawet 30 tysięcy zł – tyle może wynosić kara za zatrudnianie pracowników na czarno, jeśli sprawa zostanie skierowana do sądu pracy;
- mandat w wysokości 5 tysięcy zł – karę można zapłacić również w przypadku niezgłoszenia danego pracownika do składek lub nawet w przypadku nieopłacania tych składek na rzecz danego pracownika.
Sąd może oskarżyć pracodawcę zatrudniającego pracowników na czarno i uchylanie się od płacenia podatku dochodowego. Co grozi mu w przypadku uznania za winnego dokonania przestępstwa skarbowego? Niestety oprócz grzywny w wysokości maksymalnie 720 stawek dziennych, winnemu może grozić również pozbawienie lub też ograniczenie zdolności do lat 3. Od roku 2022 pracodawcy będą również zobligowani do zapłacenia zaległych składek zdrowotnych i społecznych za pracowników, którzy nie mieli podpisanej umowy lub dostawali część pensji pod stołem. Zaplanowano również specjalny podatek dla pracodawców od wynagrodzenia wypłacanego za pracę na czarno. Jak widać, praca na czarno konsekwencje może mieć naprawdę bardzo poważne.
Czy pracownik ponosi konsekwencje prawne z tytułu świadczenia pracy bez umowy?
Wiadomo już, z jakimi przykrościami może zmierzyć się pracodawca, gdy chce nieco "zaoszczędzić" na pracowniku. Czy jednak praca bez umowy może odbić się również na portfelu samego pracownika? Okazuje się, że tak. Ma to miejsce jednak w nieco innych okolicznościach i dotyczy tych, którzy są zarejestrowani w Urzędzie Pracy jako osoby bezrobotne, dzięki czemu mogą pobierać zasiłek i korzystać z publicznego ubezpieczenia zdrowotnego. Po podjęciu przez bezrobotnego jakiejkolwiek pracy, która da mu wynagrodzenie, ma on 7 dni, by zrezygnować ze statusu bezrobotnego. Dotyczy to również sytuacji, gdy osoba bezrobotna postanowi założyć własną działalność gospodarczą. Jeśli tego nie zrobi, a pracę podejmie, może grozić mu grzywna w wysokości co najmniej 500 złotych. Maksymalna kawa to nawet 5 tysięcy zł. A to tylko początek negatywnych stron podejmowania pracy na umowę zlecenie czy umowę o pracę.
Specjalista/Specjalistka w biurze Fundacji
American Heart of Poland Spółka Akcyjna
- Katowice
Kasjer/Sprzedawca Opole ul. Hubala
Golden Serwis Sp. z o. o.
- 28-28 zł brutto / h
- Opole
Elektryk do okablowywania szaf sterowniczych
Rübsam Fachkräfte GmbH & Co.KG
- Niemcy
Kasjer/Sprzedawca - JAWORZNO UL. Piekarska
Golden Serwis Sp. z o. o.
- 28-28 zł brutto / h
- Jaworzno
Merchandiser - wykładanie towaru KAUFLAND WĄGROWIEC
Golden Serwis Sp. z o. o.
- 28-28 zł brutto / h
- Wągrowiec
Kto ponosi odpowiedzialność za pracę na czarno?
Już wspomniano, co grozi za pracę na czarno. Konsekwencje ponoszą w pewnym stopniu obie strony, chociaż to pracodawca ma najczęściej większe kłopoty. Nic w tym dziwnego, to w końcu on ma obowiązek zawarcia z pracownikiem umowy pisemnej. Umowa w większości przypadków nie zostaje podpisana, gdyż pracodawca nie chce płacić dodatkowych, niemal podwójnych kosztów. Oczywiście może zdarzyć się sytuacja, w której to pracownikowi zależy, by nie stracić zasiłku lub innych praw, jakie przysługują osobom ze statusem bezrobotnego, który utraciliby w przypadku podjęcia nawet małej, dodatkowej pracy o umowę o dzieło. Nie można zaprzeczyć, że jest to trudna sytuacja.
Konsekwencje zatrudniania pracowników na czarno ponosi również budżet państwa. Szacuje się, że straty z powodu pracy na czarno czy działalności w szarej strefie mogą sięgać miliardów złotych. Dlatego też rząd stara się zniechęcić pracodawców do zatrudniania pracowników na czarno. Robi to wprowadzając dodatkowe, wymienione powyżej kary.
Gdzie i kiedy należy zgłosić fakt pracy na czarno?
Co zrobić, jeśli pierwszego dnia pracy nasz pracodawca będzie unikał podpisania umowy? Może on zapewniać, że umowa zostanie zawarta w przyszłości, na przykład po okresie próbnym. Może też jasno powiedzieć, że umowy nie będzie, ale dzięki temu jest on w stanie zapłacić nam wyższą stawkę. Fakt zatrudniania na czarno może wyjść na jaw podczas rutynowej kontroli. Za ich przeprowadzanie odpowiedzialni są inspektorzy pracy, którzy w razie potrzeby oddają sprawę w ręce Urzędu Kontroli Skarbowej. Pracownik sam również może zgłosić to, że pracodawca nie zapewnia mu legalnego zatrudnienia. Gdzie zgłosić taką sytuację? Takimi sprawami zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy, w skrócie – PIP. Autor skargi złożonej mailowo lub za pomocą poczty tradycyjnej, ma zapewnioną anonimowość. Pracownik PIP-u nie ujawnia, że inspekcja – będąca następstwem złożenia skargi – nie jest przypadkowa, chyba że autor skargi wyrazi zgodę na ujawnienie takich informacji.
Brak ubezpieczenia, problemy z Urzędem Skarbowym – to nie jedyne konsekwencje pracy na czarno
Perspektywa kary pieniężnej zniechęca pracodawców przed zatrudnianiem pracowników na czarno. A dlaczego to głównie pracownicy powinni unikać jak ognia pracy bez umowy? Nie grozi im właściwie żadna kara, chyba że pracują i jednocześnie są zarejestrowani jako osoby bezrobotne. Co z tymi, którzy nie mają statusu ucznia lub studenta czy pracującego małżonka, zrezygnowali ze statusu bezrobotnego, a jednocześnie pracodawca nie chce z nimi podpisać legalnej umowy o dzieło lub umowy o pracę? Oznacza to jedno, nie mają prawa do ubezpieczenia zdrowotnego, gdyż pracodawca nie odprowadza składek na to ubezpieczenie. Na takie warunki pracy nigdy nie powinny się godzić zwłaszcza osoby pracujące w miejscach, gdzie łatwo o wypadek. Bez umowy nie ma również urlopu chorobowego, płatnych wakacji czy odszkodowania. Nie są odkładane również składki na emeryturę. Jak widać, praca na czarno konsekwencje również może mieć bardzo poważne. Jednorazowa, pieniężna kara za pracę na czarno wcale nie musi być najgorszym losem.
Nielegalne zatrudnienie, czy też ?praca na czarno? może być rozpatrywana na kilku płaszczyznach. Z jednej strony to ogromne oszczędności finansowe po stronie pracodawcy. Nie musi on odprowadzać szeregu składek, nie udziela urlopów wypoczynkowych, nie kieruje zatrudnionych przez siebie osób na szereg badań lekarskich czy też kursy z zakresu BHP. Pracownik może zaś korzystać z ubezpieczenia, czyli być zarejestrowanym w Urzędzie Pracy i jednocześnie otrzymywać wynagrodzenie. Oczywiście, co należy podkreślić, taki proceder jest niezgodny z prawem i sprzeczny z interesem społecznym. Ponadto, jeżeli dokładniej przyjrzeć się ?pracy na czarno?, zauważyć można także jej ogromne wady, które dotyczą zarówno pracodawcy, jak i pracownika.
Istota pracy na czarno
Rozważania o nielegalnym zatrudnieniu warto rozpocząć od wyjaśnienia samego pojęcia ?praca na czarno?. Odpowiedź na pytanie, kiedy ma ona miejsce, znaleźć można w Ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zgodnie z przywołanym aktem, nielegalna praca zarobkowa oznacza:
? zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków, niezgłoszenie osoby zatrudnionej lub wykonującej inną pracę zarobkową do ubezpieczenia społecznego, podjęcia przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy, powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi nieposiadającemu zezwolenia na pracę, w przypadkach gdy jest ono wymagane, lub powierzenia wykonywania pracy na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę (z wyłączeniem sytuacji, które precyzuje art.88i tejże Ustawy).
Z powyższego wynika, że kanon nielegalnego zatrudnienia jest szeroki i obejmuje wiele sytuacji zarówno pod stronie pracodawcy, jak i pracownika. Ponadto, prawo złamane może zostać również przez niedokładne sprawdzenie dokumentów cudzoziemca, który stara się o posadę.
Jak wskazują badania, "praca na czarno" dotyczy całej Europy. Szczegóły: Praca "na czarno" W Unii Europejskiej.
Portfel pracodawcy
Na wstępie zaznaczono, że pracodawca, który zatrudnia na czarno czerpie ? lub też patrząc z drugiej strony ? nie ponosi kosztów finansowych. Nie musi odprowadzać składek ani zaliczek na podatek od świadczącej dla niego pracę osoby. Zatrudnianie na czarno, które zostanie ujawnione przy ewentualnej kontroli, może jednak być dotkliwe dla portfela zatrudniającego. W takim przypadku grozi mu nie tylko mandat w wysokości od 1 000zł do 2 000zł za dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy przed podpisaniem właściwego dokumentu, ale również szereg innych kar. I tak, w przypadku, gdy inspektor stwierdzi w zakładzie pracy kolejną nieprawidłowość może skierować stosowny wniosek do sądu. W tym przypadku pracodawca może zostać ukarany grzywną sięgającą nawet do 30 000zł. Inspektor przeprowadzający kontrolę może również wystosować pismo do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i poinformować podmiot ten o niewpłaconych składkach na ubezpieczenie społeczne. I wówczas urzędnicza machina rusza, zaś pracodawca może zostać ukarany dodatkową karą nawet do 5 000zł zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Trzecim podmiotem, który może zainicjować postępowanie, jest urząd skarbowy. Podobnie, jak Zakład Ubezpieczeń Społecznych, działa on na podstawie zawiadomienia inspektora. Dochodzić będzie podatków, które nie zostały odprowadzone zgodnie z obowiązującymi aktualnie przepisami.
Kieszeń i bezpieczeństwo pracownika
I pracownik w niektórych sytuacjach może boleśnie odczuć fakt, iż pracuje na czarno. Mowa o sytuacji, w której będąc osobą zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy, będzie pracował zarobkowo i nie powiadomi właściwego urzędu w terminie 7 dni od momentu podjęcia zatrudnienia. W takim przypadku jego kieszeń może zostać uszczuplona od 500 do nawet 5 000zł zgodnie z art. 119 ust. 2 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Kara wymierzona zostaje przez sąd w oparciu o stosowny wniosek przeprowadzającego kontrolę inspektora. Ponadto, pracownik taki zostanie także wezwany do urzędu skarbowego celem przesłuchania, gdyż istnieje duże prawdopodobieństwo, że zatrudniająca go firma nie odprowadziła należytego podatku dochodowego. Pracownik, który podejmuje się pracy na czarno nie może też liczyć na szereg uprawnień, które przysługują każdemu zatrudnionemu na umowę o pracę. Nie będzie korzystał on z płatnych urlopów wypoczynkowych, nie będzie przysługiwać mu leczenie w publicznej służbie zdrowia. Ponadto, pojawia się szereg licznych problemów natury psychologicznej. Osoba taka nie ma pewności, że otrzyma pensję w terminie, że będzie ona rzeczywiście wynosiła tyle, ile ustalone zostało na początku. Dalej, warto również zauważyć, że trudno mówić o ciągłości zatrudnienia na określonych zasadach. Wszystko to powoduje, że de facto otrzymywanie wyższej pensji okupione jest niepewnością jutra.
- Zatrudnianie pracowników na czarno grozi pracodawcy poważnymi konsekwencjami, takimi jak kary finansowe, a nawet pozbawienie lub ograniczenie zdolności do lat 3.
- Pracownik może ponieść konsekwencje prawne z tytułu świadczenia pracy bez umowy, szczególnie jeśli jest zarejestrowany jako osoba bezrobotna i pobiera zasiłek.
- Za legalność zatrudnienia jest odpowiedzialny pracodawca, ale w niektórych przypadkach pracownik może unikać podpisania umowy, np. aby zachować status bezrobotnego.
- Fakt pracy na czarno może zostać zgłoszony inspektorom pracy lub Państwowej Inspekcji Pracy.
