Urlop wychowawczy stanowi jeden z rodzajów urlopu, który związany jest ściśle z rodzicielstwem. Służy on rodzicom jako czas dodatkowy na przebywanie z dzieckiem, sprawowanie nad nim opieki, obserwowanie jak się rozwija i stawia swoje pierwsze kroki – dosłownie i w przenośni. Dowiedz się komu przysługuje urlop wychowawczy, ile wynosi jego wymiar, a także w jaki sposób i kiedy można z niego skorzystać!
Urlop wychowawczy a praca
Nadrzędnym celem urlopu wychowawczego jest umożliwienie pracownikowi połączenia życia zawodowego z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W praktyce oznacza to tymczasowe zawieszenie obowiązku świadczenia pracy bądź pogodzenie jednego i drugiego, np. poprzez obniżenie wymiaru czasu pracy.
Podstawą do uzyskania prawa skorzystania z urlopu wychowawczego jest pozostawanie w stosunku pracy (umowa o pracę, mianowanie, wybór) i przynajmniej 6-miesięczny staż pracy, bez względu na występujące przerwy. Nie musi być to czas przepracowany u jednego pracodawcy, lecz także u poprzednich bądź okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Urlop wychowawczy a praca – czy można ją w ogóle podjąć? Rodzic, który zdecyduje się skorzystać z urlopu wychowawczego, może w trakcie jego trwania podjąć zatrudnienie. Dotyczy to zarówno dotychczasowego, jak i innego pracodawcy, otworzenia własnej działalności, podjęcia nauki, szkolenia lub stażu. Warunkiem jest jednak, że wykonywana czynność nie będzie pozbawiała pracownika możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Warto pamiętać, iż pracownik, który korzysta z urlopu wychowawczego objęty zostaje szczególną ochroną. Dotyczy ona okresu od dnia złożenia wniosku, nie wcześniej jednak niż 21 dni przed terminem rozpoczęcia urlopu, aż do dnia zakończenia tego urlopu. Tylko w wyjątkowych sytuacjach możliwe jest rozwiązanie umowy o pracę. Czy na przykład wówczas, gdy pracodawca ogłosi upadłość czy likwidację, lub gdy zaistnieje podstawa do rozstania się z podwładnym w trybie dyscyplinarnym, w związku z ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych.
Kwestia urlop wychowawczy a praca budzi wiele kontrowersji, głównie z uwagi na nadużycia ze strony pracowników. Dotyczy to sytuacji, gdy ci próbują zapobiec zwolnieniu poprzez składanie wniosków o urlop wychowawczy już kolejnego dnia. Nie jest to jednak działanie skuteczne – jeśli wypowiedzenie otrzyma się przed złożeniem wniosku, wówczas ma ono swoją moc i nie można tym samym go unieważnić.
Kalkulator urlopu wychowawczego
Urlop wychowawczy ma wymiar 36 miesięcy, z tą uwagą, że nie może trwać dłużej niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko obchodzi szóste urodziny. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy dziecko wymaga specjalnej opieki – wówczas powinno być to potwierdzone orzeczeniem o niepełnosprawności, a urlop będzie mógł zostać udzielony do momentu, gdy dziecko ukończy osiemnaście lat.
Prawo do urlopu wychowawczego ma oboje rodziców dziecka, dlatego wymiar 36 miesięcy można podzielić dowolnie, z tą uwagą, że musi to być przynajmniej 1 miesiąc dla drugiego z rodziców, tj. jeśli matka wykorzystuje 35 miesięcy, ojcu przysługuje 1 miesiąc. Mogą również podzielić się po równo – po 18 miesięcy albo wedle innych, dowolnych konfiguracji. Z urlopu rodzice mogą korzystać również jednocześnie, ale nie dłużej niż przez 3 miesiące, czyli 12 tygodni.
Wymiar urlopu można podzielić na maksymalnie pięć części. Warto w tym celu, aby się nie pomylić, skorzystać z kalkulatora urlopu wychowawczego. To bardzo pomocne narzędzie, które pozwala określić, ile dni można dostać oraz kiedy przypada data zakończenia. Kalkulator urlopu wypoczynkowego wymaga podania informacji odnośnie planowanej daty rozpoczęcia urlopu, liczby części, na które zamierza się go rozłożyć, ile urlopu już wykorzystano, jaki jest stan zdrowia dziecka oraz jaki mamy rodzaj umowy o pracę. Należy również wskazać czy oboje rodziców będzie sięgało po urlop wychowawczy jednocześnie.
Pamiętaj też, że urlop wychowawczy jest przyznawany w takim samym wymiarze, bez względu na ilość narodzonych przy jednym porodzie dzieci. Niemniej, przy każdym kolejnym porodzie otrzymuje się prawo do kolejnego urlopu wychowawczego i nie istnieją żadne ograniczenia, które mówiłyby, ile czasu pracownik może spędzić na urlopie wychowawczym w ciągu.
Urlop wychowawczy płatny
Wbrew licznym pogłoskom, urlop wychowawczy płatny nie jest. W czasie jego trwania pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia – chyba, że pracownik wrócił do pracy lub podjął inną albo obniżył wymiar czasu pracy. Wówczas oczywiście otrzyma odpowiednie wynagrodzenie, zgodnie z przepracowanym czasem i warunkami umowy.
Niemniej, osoby pozostające na urlopie wychowawczym i nie pracujące, w określonych przypadkach mogą liczyć na świadczenie. Dodatek ten to kwota 400 zł miesięcznie. W przypadku równoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego przez oboje rodziców przysługuje jeden dodatek. Można go otrzymywać nie dłużej jednak niż 24 miesiące kalendarzowe bądź 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje się opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym w czasie jednego porodu i 72 miesięce kalendarzowe, jeżeli dziecko legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Urlop wychowawczy a urlop wypoczynkowy
Często się zdarza, że po urlopach związanych z rodzicielstwem, pracownik wnioskuje o urlop wypoczynkowy. Obecnie, po nowelizacji Kodeksu pracy, urlop wychowawczy nie powoduje obniżenia wymiaru urlopu wypoczynkowego. Zgodnie z art. 154 § 1 kodeksu pracy pracownikowi przysługuje 20 lub 26 dni urlopowych, co uzależnione jest od długości stażu pracy. Trzeba jednak pamiętać, że urlop wychowawczy a urlop wypoczynkowy są w pewien sposób od siebie zależne. Otóż, urlop wypoczynkowy udzielany jest proporcjonalne, a to oznacza, że ulega on proporcjonalnemu zmniejszeniu w sytuacji, gdy pracownik jest nieobecny w pracy, a przyczyną nieobecności jest między innymi urlop wychowawczy. Dotyczy to sytuacji, gdy nieobecność w pracy trwa minimum jeden miesiąc. Wówczas obniżenie wymiaru następuje z upływem każdego pełnego miesiąca kalendarzowego, co skutkuje redukcją wymiaru urlopu wypoczynkowego o 1/12.
Urlop wychowawczy dla ojca
Z urlopu wychowawczego może skorzystać zarówno matka, jak i ojciec. W przypadku mężczyzn, niezbędne jest spełnienie kilku warunków. Po pierwsze, musi on być pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy, tzn. mieć umowę o pracę bądź świadczyć ją w oparciu o mianowanie, wybór czy powołanie. Podobnie jak w przypadku kobiet, niezbędnym jest także posiadanie co najmniej 6-miesięcznego stażu pracy. Urlop wychowawczy dla ojca może przybrać maksymalnie wymiar 35 miesięcy, a pozostały 1 miesiąc, będzie wówczas przysługiwał matce dziecka. Może z niego skorzystać jednorazowo bądź maksymalnie w pięciu częściach.
Czy urlop wychowawczy wlicza się do stażu pracy?
Wiele osób zastanawia się, czy urlop wychowawczy wlicza się do stażu pracy. Wątpliwość ta rodzi się nie bez powodu – rodzic przecież nawet przez 3 lata może być nieobecny w pracy. Niemniej nie musisz się obawiać! Zgodnie z zapisami artykułu 186⁵ Kodeksu pracy, okres korzystania z urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. nagrody i jubileusze) oraz do stażu pracy.
Urlop wychowawczy a emerytura
Urlop wychowawczy traktuje się jako okres składkowy. Podczas niego pracownik podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu oraz zdrowotnemu. I choć za czas zajmowania się dzieckiem nie otrzymuje się wynagrodzenia, to składki na ubezpieczenie społeczne opłacane są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Tym samym, czas wychowywania dziecka wlicza się do emerytury i ma on wpływ na wysokość otrzymywanych świadczeń emerytalnych.
Przerwanie urlopu wychowawczego
Urlop wychowawczy może trwać nawet blisko 3 lata, a dokładniej do 35 miesięcy. Tym samym, trudno przewidzieć sięgając po niego, czy nie zaistnieją okoliczności, które umożliwią jego skrócenie, np. drugi z rodziców będzie mógł przejąć opiekę, babcia dziecka zajmie się nim bądź będzie możliwość skorzystania ze żłobka. W takiej sytuacji możliwe jest przerwanie urlopu wychowawczego. Można to uczynić poprzez złożenie wniosku o przerwanie urlopu wychowawczego i umożliwienie powrotu do pracy. Nastąpić to powinno po uzyskaniu zgody pracodawcy, czyli we wskazanym terminie, gdy ten wyrazi zgodę albo maksymalnie po 30 dniach od złożenia wniosku.
Pracodawca ma bowiem obowiązek przyjąć pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego do pracy na tych samych zasadach, na których zatrudniał go przed urlopem. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy dojdzie do porozumienia stron odnośnie zmian – zaoferowanie niższej płacy, mniejszego wymiaru czasu pracy czy innego stanowiska, na które pracownik wyrazi zgodę. Tym samym, przerwanie urlopu wychowawczego powinno poskutkować powrotem do pracy maksymalnie po 30 dniach od złożenia takiego oświadczenia o rezygnacji z urlopu wychowawczego oraz odpowiedzią ze strony pracodawcy – kiedy może wrócić i na jakich warunkach, gdy te ulegają zmianie.
Rezygnacja z urlopu wychowawczego
Urlop wychowawczy stanowi dodatkowe uprawnienie pracownicze, które przysługuje w związku z rodzicielstwem w określonych okolicznościach. Tym samym, rodzic może z niego skorzystać ale nie musi. Jeśli się nie zdecyduje, nie jest konieczne składanie żadnego pisma odnośnie rezygnacji z urlopu wychowawczego – po prostu o niego nie wnioskuje.
Jeśli jednak rodzic się zdecydował, a po kilku dniach zmienił zdanie, możliwe jest cofnięcie wniosku przed rozpoczęciem urlopu. Złożenie takiej rezygnacji powinno nastąpić nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. W tym celu należy złożyć pisemne oświadczenie.
Czasem też zdarzają się sytuacje, że w trakcie trwania urlopu wychowawczego rodzic podjął decyzję o zaniechaniu i powrocie do pracy. Wówczas, zgodnie z art. 1863 Kodeksu pracy, pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie - za zgodą pracodawcy albo po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy z 30 dniowym wyprzedzeniem przed terminem zamierzonego, ponownego podjęcia pracy.
Wniosek o urlop wychowawczy
W związku z tym, że urlop wychowawczy jest dodatkowym, nieobowiązkowym uprawnieniem pracowniczym, niezbędne jest złożenie u pracodawcy odpowiedniego wniosku o jego udzielenie. Według obecnie obowiązujących przepisów prawa, wniosek o urlop wychowawczy powinno się dostarczyć pracodawcy nie później jak 21 dni przed planowanym dniem rozpoczęcia urlopu. Decyzję można zmienić w ciągu 7 dni i wówczas wycofać wniosek, składając kolejne pismo, tym razem rezygnacyjne z poprzedniego wniosku.
W związku z tym, że wniosek o urlop wychowawczy stanowi formalny dokument, niezbędne jest zachowanie jego formy. Oto elementy, które muszą się w nim znaleźć:
- Dane personalne rodzica;
- Dane zakładu pracy;
- Data i miejscowość sporządzenia wniosku;
- Dane personalne dziecka;
- Określenie czasu, na jaki urlop ma być udzielony;
- Wyliczenie części trwania urlopu wychowawczego, z których wcześniej skorzystano;
- Oświadczenie drugiego rodzica o tym, że nie będzie korzystał z urlopu wychowawczego w tym samym czasie bądź o tym, że zamierza z niego skorzystać – kiedy i w jakim wymiarze;
- Odręczny podpis.
Podsumowując, urlop wychowawczy to czas, który możesz poświęcić na troskę o dziecko – zarówno małe, które nie chodzi jeszcze do przedszkola, jak i starsze, kiedy zaistnieje taka potrzeba. Musisz jednak pamiętać, że tylko w uzasadnionych przypadkach możesz z niego skorzystać po ukończeniu przez dziecko 6 roku życia!